Badania hormonalne ginekologiczne – kiedy je wykonać?

Badania hormonalne ginekologiczne są kluczowym narzędziem w diagnostyce i leczeniu zaburzeń zdrowia kobiet, takich jak nieregularne miesiączki, niepłodność, menopauza czy choroby ginekologiczne. Ocena poziomu hormonów płciowych, tarczycy czy przysadki mózgowej pozwala zidentyfikować przyczyny objawów i wdrożyć skuteczne leczenie. W artykule omówimy, jakie badania hormonalne są najczęściej wykonywane, kiedy należy je przeprowadzić, jak się do nich przygotować oraz jakie objawy wskazują na potrzebę ich realizacji.

Czym są badania hormonalne ginekologiczne?

Badania hormonalne ginekologiczne to analizy krwi (rzadziej moczu lub śliny) oceniające stężenie hormonów regulujących układ rozrodczy, metabolizm i inne funkcje organizmu. Hormony odgrywają kluczową rolę w cyklu menstruacyjnym, owulacji, ciąży, menopauzie oraz ogólnym zdrowiu kobiet. Zaburzenia ich poziomu mogą prowadzić do problemów zdrowotnych, takich jak zespół policystycznych jajników (PCOS), endometrioza, niepłodność czy osteoporoza.

Kluczowe hormony oceniane w ginekologii:

• Hormony płciowe:
  • Estrogeny (estradiol, estron, estriol): Regulują cykl menstruacyjny, płodność, zdrowie pochwy i kości.
  • Progesteron: Wspiera ciążę, reguluje cykle.
  • Testosteron i DHEA-S: Wpływają na libido, owłosienie, masę mięśniową.
  • FSH (hormon folikulotropowy) i LH (hormon luteinizujący): Kontrolują owulację i produkcję hormonów jajnikowych.
• Hormony przysadki:
  • Prolaktyna: Reguluje laktację, wpływa na owulację.
• Hormony tarczycy:
  • TSH, FT3, FT4: Wpływają na metabolizm, cykle, płodność.
• Inne:
  • Kortyzol, ACTH: Ocena funkcji nadnerczy.
  • Insulina, glukoza: Diagnostyka insulinooporności (np. w PCOS).
  • AMH (hormon anty-Müllerowski): Ocena rezerwy jajnikowej.

Kluczowe informacje:

• Częstość występowania: Zaburzenia hormonalne dotykają 20–40% kobiet w wieku rozrodczym, a ich diagnostyka jest szczególnie istotna w okresie dojrzewania, reprodukcyjnym i menopauzalnym.
• Znaczenie: Badania hormonalne pomagają zidentyfikować przyczyny objawów, monitorować leczenie i planować ciąże.
• Wskazania: Objawy takie jak nieregularne miesiączki, niepłodność, hirsutyzm, uderzenia gorąca czy mlekotok.

Kiedy wykonać badania hormonalne ginekologiczne?

Badania hormonalne są zalecane w określonych sytuacjach klinicznych, gdy objawy lub okoliczności wskazują na potencjalną nierównowagę hormonalną. Poniżej przedstawiamy najczęstsze wskazania i odpowiedni moment ich realizacji.

1. Nieregularne miesiączki lub ich brak

• Kiedy?:
  • Cykle krótsze niż 21 dni lub dłuższe niż 35 dni.
  • Brak miesiączek (amenorrhea) przez >3 miesiące (po wykluczeniu ciąży).
  • Plamienia międzymiesiączkowe lub obfite krwawienia (menorrhagia).
• Jakie badania?:
  • FSH, LH, estradiol, progesteron (dla oceny owulacji i funkcji jajników).
  • Prolaktyna (hiperprolaktynemia może hamować miesiączki).
  • TSH, FT4 (niedoczynność tarczycy zaburza cykle).
  • Testosteron, DHEA-S (nadmiar androgenów w PCOS).
• Dlaczego?: Nieregularności mogą wskazywać na PCOS, hiperprolaktynemię, choroby tarczycy lub przedwczesną niewydolność jajników (POI).
• Moment badania:
  • FSH, LH, estradiol: 2.–5. dzień cyklu (faza folikularna).
  • Progesteron: 21.–23. dzień cyklu (faza lutealna, dla potwierdzenia owulacji).
  • Prolaktyna, TSH: Dowolny dzień cyklu, najlepiej rano na czczo.

2. Niepłodność

• Kiedy?:
  • Brak ciąży po roku regularnych starań (lub po 6 miesiącach u kobiet >35 lat).
  • Historia poronień (≥2 poronienia nawykowe).
• Jakie badania?:
  • AMH: Ocena rezerwy jajnikowej (ilości pęcherzyków jajnikowych).
  • FSH, LH, estradiol: Ocena funkcji jajników.
  • Progesteron: Potwierdzenie owulacji.
  • Prolaktyna: Nadmiar hamuje owulację.
  • TSH, FT4, przeciwciała przeciwtarczycowe (anty-TPO, anty-TG): Tarczyca wpływa na płodność.
  • Testosteron, DHEA-S, insulina, glukoza: Diagnostyka PCOS i insulinooporności.
• Dlaczego?: Niepłodność może wynikać z PCOS, POI, endometriozy, hiperprolaktynemii lub chorób tarczycy.
• Moment badania:
  • AMH: Dowolny dzień cyklu.
  • FSH, LH, estradiol: 2.–5. dzień cyklu.
  • Progesteron: 21.–23. dzień cyklu.
  • TSH, prolaktyna: Rano, na czczo.

3. Objawy nadmiaru androgenów (hirsutyzm, trądzik, łysienie)

• Kiedy?:
  • Nadmierne owłosienie (twarz, klatka piersiowa, brzuch).
  • Uporczywy trądzik w wieku dorosłym.
  • Wypadanie włosów (łysienie androgenowe).
• Jakie badania?:
  • Testosteron całkowity i wolny, DHEA-S, androstendion: Ocena nadmiaru androgenów.
  • SHBG (globulina wiążąca hormony płciowe): Wpływa na dostępność testosteronu.
  • Kortyzol, ACTH: Wykluczenie zespołu Cushinga lub przerostu nadnerczy.
  • Insulina, glukoza, HbA1c: Insulinooporność w PCOS.
  • FSH, LH, estradiol: Diagnostyka PCOS.
• Dlaczego?: Objawy mogą wskazywać na PCOS, przerost nadnerczy lub rzadkie guzy produkujące androgeny.
• Moment badania:
  • Testosteron, DHEA-S: 2.–5. dzień cyklu, rano (szczyt androgenów).
  • Kortyzol: Rano (8:00–9:00) dla oceny rytmu dobowego.

4. Objawy menopauzy lub przedwczesnej niewydolności jajników

• Kiedy?:
  • Uderzenia gorąca, nocne poty, suchość pochwy, nieregularne cykle przed 40. rokiem życia (podejrzenie POI).
  • Objawy menopauzalne po 45. roku życia dla potwierdzenia diagnozy.
  • Planowanie hormonalnej terapii zastępczej (HTZ).
• Jakie badania?:
  • FSH, LH: Wysoki FSH (>25 IU/l) i LH wskazują na menopauzę lub POI.
  • Estradiol: Niski poziom (<30 pg/ml) potwierdza menopauzę.
  • AMH: Ocena rezerwy jajnikowej w POI.
  • TSH, FT4: Wykluczenie tarczycy jako przyczyny objawów.
• Dlaczego?: Potwierdzają menopauzę, diagnozują POI i pomagają wykluczyć inne przyczyny (np. niedoczynność tarczycy, hiperprolaktynemia).
• Moment badania:
  • FSH, LH, estradiol: 2.–5. dzień cyklu (jeśli cykle są obecne) lub dowolny dzień w amenorrhea.
  • AMH: Dowolny dzień.

5. Mlekotok i hiperprolaktynemia

• Kiedy?:
  • Wydzielina z piersi (mlekotok) poza ciążą lub karmieniem.
  • Nieregularne miesiączki, niepłodność, spadek libido.
  • Bóle głowy, zaburzenia widzenia (podejrzenie guza przysadki).
• Jakie badania?:
  • Prolaktyna: Podwyższony poziom (>25 ng/ml) wskazuje na hiperprolaktynemię.
  • TSH, FT4: Niedoczynność tarczycy może podwyższać prolaktynę.
  • Makroprolaktyna: Dla wykluczenia fałszywie wysokich wyników.
  • Kortyzol, ACTH: Wykluczenie innych zaburzeń przysadki.
• Dlaczego?: Hiperprolaktynemia może wynikać z guza przysadki, leków, stresu lub niedoczynności tarczycy.
• Moment badania:
  • Prolaktyna: Rano, na czczo, po 15–30 minutach odpoczynku (stres podwyższa poziom).
  • Unikaj stymulacji piersi przed badaniem.

6. Podejrzenie endometriozy lub raka endometrium

• Kiedy?:
  • Silne bóle menstruacyjne, ból podczas stosunków, niepłodność (endometrioza).
  • Krwawienia po menopauzie, obfite miesiączki, plamienia (podejrzenie raka endometrium).
• Jakie badania?:
  • Estradiol, progesteron: Nadmiar estrogenów bez progesteronu zwiększa ryzyko hiperplazji endometrium.
  • FSH, LH: Ocena funkcji jajników.
  • CA-125: Marker podwyższony w endometriozie i raku jajnika (niespecyficzny).
  • TSH, FT4: Tarczyca wpływa na ryzyko endometriozy.
• Dlaczego?: Hormony pomagają ocenić ryzyko hiperplazji lub raka endometrium; endometrioza wymaga dalszej diagnostyki (np. laparoskopia).
• Moment badania:
  • Estradiol, FSH, LH: 2.–5. dzień cyklu.
  • CA-125: Dowolny dzień, ale wynik wymaga interpretacji z USG.

7. Objawy chorób tarczycy lub nadnerczy

• Kiedy?:
  • Zmęczenie, przyrost masy ciała, nietolerancja zimna, nieregularne cykle (niedoczynność tarczycy).
  • Utrata masy ciała, nadciśnienie, nadmierne owłosienie (nadczynność tarczycy, zespół Cushinga).
• Jakie badania?:
  • TSH, FT3, FT4, przeciwciała anty-TPO, anty-TG: Diagnostyka tarczycy.
  • Kortyzol (test supresji dekstrometazonem), ACTH, DHEA-S: Ocena nadnerczy.
  • Testosteron, androstendion: Wykluczenie guzów nadnerczy.
• Dlaczego?: Tarczyca i nadnercza wpływają na cykle, płodność i objawy ogólnoustrojowe.
• Moment badania:
  • TSH, FT4: Dowolny dzień, rano.
  • Kortyzol: 8:00–9:00 lub test 24-godzinny w moczu.

8. Planowanie ciąży lub monitorowanie leczenia

• Kiedy?:
  • Przed planowaną ciążą dla oceny płodności.
  • Podczas leczenia niepłodności (np. stymulacja owulacji, in vitro).
  • Monitorowanie hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) w menopauzie.
• Jakie badania?:
  • AMH, FSH, LH, estradiol, progesteron: Ocena płodności.
  • TSH (cel <2,5 mIU/l przed ciążą), prolaktyna: Wpływ na ciążę.
  • Insulina, glukoza: Insulinooporność.
• Dlaczego?: Optymalizacja poziomu hormonów zwiększa szanse na ciążę i zmniejsza ryzyko poronień.
• Moment badania: Zależy od cyklu i celu (np. AMH dowolny dzień, progesteron 21.–23. dzień).

Jak przygotować się do badań hormonalnych?

Prawidłowe przygotowanie zwiększa wiarygodność wyników. Oto kluczowe wskazówki:

1. Moment badania:
   • FSH, LH, estradiol, testosteron: 2.–5. dzień cyklu (faza folikularna).
   • Progesteron: 21.–23. dzień cyklu (faza lutealna).
   • Prolaktyna, kortyzol, TSH: Rano (8:00–10:00), na czczo.
   • AMH, CA-125: Dowolny dzień cyklu.
2. Czas przed badaniem:
   • Na czczo (8–12 godzin bez jedzenia) dla prolaktyny, kortyzolu, insuliny, glukozy.
   • Unikaj stresu i wysiłku fizycznego 24 godziny przed badaniem (mogą podwyższyć prolaktynę, kortyzol).
   • Odpoczynek 15–30 minut przed pobraniem krwi (dla prolaktyny).
3. Leki i suplementy:
   • Poinformuj lekarza o przyjmowanych lekach (np. antykoncepcja, lewotyroksyna, sterydy mogą wpływać na wyniki).
   • Odstaw biotynę (witamina B7) na 48 godzin przed badaniem (może fałszować wyniki TSH, FT4).
4. Inne:
   • Unikaj stymulacji piersi przed badaniem prolaktyny.
   • Nie wykonuj badań w trakcie infekcji lub silnego stresu (mogą zaburzać wyniki).
   • Zgłoś lekarzowi fazę cyklu i datę ostatniej miesiączki.

Objawy wskazujące na potrzebę badań hormonalnych

Skonsultuj się z ginekologiem lub endokrynologiem, jeśli zauważysz:

• Zaburzenia cyklu:
  • Nieregularne, obfite, skąpe miesiączki lub ich brak.
  • Plamienia międzymiesiączkowe.
• Problemy z płodnością:
  • Trudności z zajściem w ciążę, poronienia nawykowe.
• Objawy androgenowe:
  • Hirsutyzm, trądzik, wypadanie włosów, przetłuszczanie skóry.
• Objawy menopauzalne:
  • Uderzenia gorąca, nocne poty, suchość pochwy, spadek libido (szczególnie przed 40. rokiem życia).
• Problemy z piersiami:
  • Mlekotok, bolesność, guzki.
• Objawy ogólnoustrojowe:
  • Zmęczenie, przyrost lub utrata masy ciała, nietolerancja zimna/ciepła, depresja, lęki.
• Ból i inne objawy:
  • Silne bóle menstruacyjne, ból podczas stosunków, przewlekły ból miednicy.

Uwaga: Natychmiast zgłoś się do lekarza, jeśli masz:

• Krwawienia po menopauzie (ryzyko raka endometrium).
• Ostry ból miednicy z gorączką (podejrzenie pęknięcia torbieli, ciąży pozamacicznej).
• Objawy neurologiczne (bóle głowy, utrata wzroku) z mlekotokiem (podejrzenie guza przysadki).
• Obfite krwawienia z objawami anemii (osłabienie, zawroty głowy).

Jakie badania są wykonywane i co oznaczają wyniki?

Poniżej przegląd najczęściej zlecanych badań i ich interpretacja:

1. FSH i LH:
   • Norma (faza folikularna): FSH 3–12 IU/l, LH 2–9 IU/l.
   • Wysoki FSH (>25 IU/l): Menopauza, POI.
   • Wysoki stosunek LH/FSH (>2): Podejrzenie PCOS.
2. Estradiol:
   • Norma (faza folikularna): 20–150 pg/ml.
   • Niski (<30 pg/ml): Menopauza, POI.
   • Wysoki (>200 pg/ml): Torbiele jajnika, hiperplazja endometrium.
3. Progesteron:
   • Norma (faza lutealna): 5–20 ng/ml.
   • Niski: Brak owulacji, niewydolność ciałka żółtego.
4. Prolaktyna:
   • Norma: 5–25 ng/ml.
   • Wysoka (>25 ng/ml): Hiperprolaktynemia (guzy przysadki, leki, stres).
5. Testosteron i DHEA-S:
   • Norma (kobiety): Testosteron <0,7 ng/ml, DHEA-S 35–430 µg/dl.
   • Wysoki: PCOS, przerost nadnerczy, guzy.
6. TSH, FT4:
   • Norma: TSH 0,4–4,0 mIU/l, FT4 0,8–1,8 ng/dl.
   • Wysoki TSH, niski FT4: Niedoczynność tarczycy.
   • Niski TSH, wysoki FT4: Nadczynność tarczycy.
7. AMH:
   • Norma: 1–4 ng/ml (zależne od wieku).
   • Niski (<1 ng/ml): Niska rezerwa jajnikowa, POI.
   • Wysoki (>4 ng/ml): Podejrzenie PCOS.
8. Kortyzol:
   • Norma (rano): 5–25 µg/dl.
   • Wysoki: Zespół Cushinga, stres.
   • Niski: Niewydolność nadnerczy.

Uwaga: Wyniki muszą być interpretowane przez lekarza w kontekście objawów, fazy cyklu i innych badań (np. USG, MRI).

Długoterminowe korzyści badań hormonalnych

Regularne badania hormonalne pozwalają:

• Wczesne wykrycie zaburzeń: PCOS, endometrioza, hiperprolaktynemia, POI, choroby tarczycy.
• Skuteczne leczenie: Hormonalne (np. antykoncepcja, lewotyroksyna), chirurgiczne (np. w endometriozie) lub zmiana stylu życia.
• Poprawa płodności: Optymalizacja hormonów zwiększa szanse na ciążę.
• Zapobieganie powikłaniom: Cukrzyca, rak endometrium, osteoporoza, choroby serca.
• Lepsza jakość życia: Łagodzenie objawów (np. hirsutyzm, uderzenia gorąca, zmęczenie).

Podsumowanie

Badania hormonalne ginekologiczne są niezbędne w diagnostyce zaburzeń takich jak nieregularne miesiączki, niepłodność, PCOS, endometrioza, hiperprolaktynemia, menopauza czy choroby tarczycy. Wykonuje się je przy objawach takich jak brak miesiączek, hirsutyzm, mlekotok, uderzenia gorąca, bóle miednicy czy trudności z zajściem w ciążę. Kluczowe badania obejmują FSH, LH, estradiol, progesteron, prolaktynę, testosteron, TSH, AMH i kortyzol, wykonywane w odpowiednich dniach cyklu (np. 2.–5. dzień dla FSH, 21.–23. dla progesteronu).

Przygotowanie obejmuje badanie na czczo, unikanie stresu i informację o lekach. Objawy takie jak krwawienia po menopauzie, ostry ból czy objawy neurologiczne wymagają pilnej konsultacji. Regularne badania i współpraca z ginekologiem lub endokrynologiem pozwalają na wczesną diagnozę, skuteczne leczenie i poprawę jakości życia. Jeśli zauważasz niepokojące objawy, skonsultuj się z lekarzem – badania hormonalne to klucz do zdrowia kobiet!

Więcej o zdrowiu przeczytasz TUTAJ. Jeśli problem dotyczy Ciebie zapraszamy do KONTAKTU. Wizytę możesz umówić także ON-LINE. Odwiedź nas na Instagramie i TikToku.