Zespół HELLP – objawy, leczenie i zapobieganie

Zespół HELLP to rzadkie, ale potencjalnie zagrażające życiu powikłanie ciąży, będące ciężką postacią preeklampsji. Charakteryzuje się uszkodzeniem wątroby, rozpadem czerwonych krwinek i niską liczbą płytek krwi, co może prowadzić do poważnych komplikacji dla matki i płodu. Wczesna diagnoza i szybkie leczenie są kluczowe, aby zapobiec tragicznym skutkom. W artykule wyjaśnimy, czym jest zespół HELLP, jakie są jego objawy, przyczyny, metody leczenia oraz jak można zminimalizować ryzyko jego wystąpienia.

Czym jest zespół HELLP?

Zespół HELLP (ang. Hemolysis, Elevated Liver enzymes, Low Platelet count) to akronim określający trzy główne cechy tego schorzenia:

• H – Hemoliza (Hemolysis): Rozpad czerwonych krwinek, prowadzący do niedokrwistości.
• EL – Podwyższone enzymy wątrobowe (Elevated Liver enzymes): Wskazujące na uszkodzenie wątroby.
• LP – Niska liczba płytek krwi (Low Platelet count): Zwiększająca ryzyko krwawień.

Zespół HELLP jest uznawany za wariant lub powikłanie preeklampsji, choć w 15–20% przypadków występuje bez wcześniejszych objawów preeklampsji (wysokie ciśnienie krwi, białkomocz). Najczęściej rozwija się w trzecim trymestrze ciąży (po 27. tygodniu) lub w połogu (do 48 godzin po porodzie, rzadziej do 7 dni), ale może wystąpić wcześniej, szczególnie w ciążach wysokiego ryzyka.

• Częstość występowania: Dotyka 0,2–0,8% wszystkich ciąż, ale u kobiet z preeklampsją ryzyko wzrasta do 10–20%.
• Mechanizm: Uważa się, że zespół HELLP wynika z zaburzeń mikrokrążenia i uszkodzenia śródbłonka naczyń, związanych z niedostatecznym ukrwieniem łożyska, co prowadzi do ogólnoustrojowego stanu zapalnego i uszkodzenia narządów.

Zespół HELLP jest stanem nagłym, wymagającym natychmiastowej hospitalizacji, często na oddziale intensywnej terapii. Jedynym skutecznym sposobem leczenia jest zakończenie ciąży, choć odpowiednie zarządzanie może tymczasowo stabilizować stan matki i płodu.

Objawy – zespół HELLP

Objawy zespołu HELLP mogą być niespecyficzne i przypominać inne schorzenia ciążowe, co utrudnia diagnozę. Często nakładają się na objawy preeklampsji lub występują samodzielnie. Najczęstsze objawy to:

• Ból w nadbrzuszu: Szczególnie po prawej stronie, pod żebrami, związany z uszkodzeniem wątroby i obrzękiem torebki wątrobowej. Jest to najczęstszy objaw (65–90% przypadków).
• Nudności i wymioty: Częste, zwłaszcza w drugiej połowie ciąży, nie związane z porannymi mdłościami.
• Bóle głowy: Uporczywe, oporne na leki przeciwbólowe, związane z wysokim ciśnieniem krwi lub obrzękiem mózgu.
• Zaburzenia widzenia: Mroczki, rozmazane widzenie, nadwrażliwość na światło.
• Zmęczenie i osłabienie: Wynikające z niedokrwistości spowodowanej hemolizą.
• Żółtaczka: Rzadziej, wskutek uszkodzenia wątroby i rozpadu czerwonych krwinek.
• Obrzęki: Nagłe, nasilone obrzęki twarzy, dłoni lub stóp, często związane z preeklampsją.
• Krwawienia: Łatwe powstawanie siniaków, krwawienia z dziąseł lub nosa z powodu niskiej liczby płytek krwi.
• Duszność: Wynikająca z obrzęku płuc lub niedokrwistości.
• Wysokie ciśnienie krwi: ≥140/90 mmHg, choć u 15–20% kobiet z zespołem HELLP ciśnienie może być prawidłowe.
• Białkomocz: Wykrywany w badaniu moczu, związany z uszkodzeniem nerek.

Uwaga: Objawy takie jak silny ból w nadbrzuszu, nudności, bóle głowy, mroczki lub krwawienia wymagają natychmiastowej konsultacji z lekarzem lub zgłoszenia się na SOR. Zespół HELLP może szybko postępować, prowadząc do zagrażających życiu powikłań.

Przyczyny i czynniki ryzyka

Dokładna przyczyna zespołu HELLP nie jest w pełni poznana, ale uważa się, że jest związana z zaburzeniami w ukrwieniu łożyska, które prowadzą do uszkodzenia naczyń krwionośnych, stanu zapalnego i aktywacji układu krzepnięcia. Czynniki ryzyka pokrywają się z tymi dla preeklampsji i obejmują:

• Czynniki matczyne:
  • Pierwsza ciąża (wyższe ryzyko u pierwiastek).
  • Wiek powyżej 35 lat.
  • Otyłość (BMI 30 i więcej).
  • Nadciśnienie tętnicze przed ciążą lub w rodzinie.
  • Cukrzyca (przedciążowa lub ciążowa).
  • Choroby autoimmunologiczne (np. toczeń, zespół antyfosfolipidowy).
  • Choroby nerek.
• Czynniki położnicze:
  • Wcześniejsza preeklampsja lub zespół HELLP w poprzedniej ciąży.
  • Ciąża mnoga (bliźnięta, trojaczki).
  • Ciąża po zapłodnieniu in vitro.
• Czynniki genetyczne:
  • Preeklampsja lub zespół HELLP w rodzinie (u matki, siostry).
• Czynniki środowiskowe:
  • Stres, palenie tytoniu, niezdrowa dieta.

Kobiety z tymi czynnikami są objęte ścisłym nadzorem ginekologicznym, aby zminimalizować ryzyko powikłań.

Skutki i powikłania zespołu HELLP

Zespół HELLP jest stanem zagrażającym życiu i może prowadzić do poważnych powikłań dla matki i płodu, jeśli nie zostanie szybko leczony.

Powikłania dla matki:

• Niewydolność wątroby: Pęknięcie wątroby (rzadkie, ale śmiertelne).
• Niewydolność nerek: Ostra niewydolność nerek, wymagająca dializ.
• Zespół wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC): Zaburzenia krzepnięcia, prowadzące do krwotoków lub zakrzepów.
• Obrzęk płuc: Nagromadzenie płynu w płucach, powodujące duszność.
• Udar mózgu: Wynikający z ekstremalnie wysokiego ciśnienia krwi.
• Obrzęk mózgu: Prowadzący do drgawek (rzucawka), śpiączki lub uszkodzeń neurologicznych.
• Krwotoki: Z powodu niskiej liczby płytek krwi, szczególnie po cesarskim cięciu.
• Śmierć matki: Rzadka w krajach rozwiniętych, ale możliwa w ciężkich przypadkach.

Powikłania dla płodu:

• Ograniczenie wzrostu wewnątrzmacicznego (IUGR): Z powodu niedostatecznego ukrwienia łożyska.
• Przedwczesny poród: Często konieczny dla ratowania życia matki lub płodu, zwiększający ryzyko powikłań u noworodka.
• Odklejenie łożyska: Nagłe oddzielenie łożyska, powodujące niedotlenienie płodu.
• Obumarcie płodu: W skrajnych przypadkach, gdy stan matki uniemożliwia utrzymanie ciąży.

Długoterminowe skutki:

• Dla matki: Zwiększone ryzyko nadciśnienia, chorób sercowo-naczyniowych, niewydolności nerek i cukrzycy typu 2 w przyszłości.
• Dla dziecka: Ryzyko opóźnień rozwojowych, jeśli poród był przedwczesny lub doszło do niedotlenienia.
• Kolejne ciąże: Wyższe ryzyko nawrotu zespołu HELLP lub preeklampsji (20–25%).

Diagnostyka zespołu HELLP

Diagnoza zespołu HELLP opiera się na badaniach laboratoryjnych i klinicznych, ponieważ objawy mogą być niespecyficzne. Kluczowe elementy diagnostyki to:

• Badania krwi:
  • Hemoliza: Podwyższony poziom bilirubiny, LDH (dehydrogenaza mleczanowa), obniżona haptoglobina, obecność schistocytów w rozmazie krwi.
  • Podwyższone enzymy wątrobowe: ALT i AST powyżej 2-krotność normy.
  • Niska liczba płytek krwi: poniżej 100 000/µl.
  • Inne: Kreatynina (uszkodzenie nerek), D-dimery (ryzyko DIC).
• Pomiar ciśnienia krwi: Potwierdzenie nadciśnienia (≥140/90 mmHg), choć może być prawidłowe w 15–20% przypadków.
• Badanie moczu: Białkomocz (≥300 mg/dobę), wskazujący na uszkodzenie nerek.
• USG płodu:
  • Ocena wzrostu płodu, przepływów w naczyniach pępowinowych (USG Doppler) i ilości wód płodowych.
• Kardiotokografia (KTG):
  • Monitorowanie tętna płodu dla oceny dobrostanu.
• Badanie kliniczne:
  • Ocena objawów takich jak ból w nadbrzuszu, nudności, obrzęki, żółtaczka.
• Tomografia komputerowa (TK): W rzadkich przypadkach, dla wykluczenia pęknięcia wątroby lub krwawienia wewnątrzbrzusznego.

Diagnoza jest zwykle stawiana w trybie nagłym, a leczenie rozpoczyna się natychmiast po potwierdzeniu.

Leczenie zespołu HELLP

Zespół HELLP wymaga pilnej interwencji medycznej na oddziale intensywnej terapii. Główne cele leczenia to stabilizacja stanu matki, zapobieganie powikłaniom i zakończenie ciąży.

1. Natychmiastowe działania

• Hospitalizacja:
  • Przeniesienie na oddział intensywnej terapii dla ścisłego monitorowania matki i płodu.
  • Ocena parametrów życiowych (ciśnienie krwi, tętno, saturacja), badań krwi i moczu.
• Siarczan magnezu:
  • Podawany dożylnie (4–6 g w bolusie przez 15–20 minut, następnie wlew 1–2 g/h) dla zapobiegania drgawkom (rzucawce) i ochrony płodu.
  • Kontynuowany przez 24–48 godzin po porodzie.
• Leki przeciwnadciśnieniowe:
  • Labetalol, nifedypina lub hydralazyna dożylnie, dla obniżenia ciśnienia krwi (cel: 140–150/90–100 mmHg).
  • Monitorowanie ciśnienia co 15–30 minut w ostrej fazie.

2. Zakończenie ciąży

• Poród: Jedyny skuteczny sposób leczenia zespołu HELLP, niezależnie od wieku ciążowego.
  • Wskazania do natychmiastowego porodu:
    • Pogorszenie stanu matki (np. niewydolność wątroby, DIC, obrzęk płuc).
    • Pogorszenie stanu płodu (niedotlenienie, IUGR).
    • Wiek ciążowy 34 tygodnie i więcej.
  • Metoda:
    • Cesarskie cięcie w nagłych przypadkach, przy ciężkim stanie matki lub płodu, lub przeciwwskazaniach do porodu naturalnego.
    • Poród siłami natury, jeśli stan matki i płodu jest stabilny, a szyjka macicy gotowa.
  • Sterydy:
    • Betametazon lub deksametazon przy ciąży poniżej 34. tygodnia, dla przyspieszenia dojrzewania płuc płodu przed porodem.
• Po porodzie:
  • Monitorowanie parametrów krwi (płytki, enzymy wątrobowe) przez 48–72 godziny.
  • Kontynuacja podania siarczanu magnezu i leków przeciwnadciśnieniowych w razie potrzeby.

3. Leczenie powikłań

• Hemoliza i niedokrwistość:
  • Transfuzje czerwonych krwinek w przypadku ciężkiej niedokrwistości.
• Małopłytkowość:
  • Transfuzje płytek krwi przed porodem lub w przypadku krwawień.
• Uszkodzenie wątroby:
  • Monitorowanie enzymów wątrobowych, unikanie leków hepatotoksycznych.
  • W rzadkich przypadkach (pęknięcie wątroby) – pilna operacja.
• DIC:
  • Podanie heparyny, osocza świeżo mrożonego lub koncentratów płytek krwi.
• Obrzęk płuc:
  • Diuretyki (np. furosemid), tlenoterapia, wspomaganie oddechowe.
• Niewydolność nerek:
  • Dializa w przypadku ostrej niewydolności nerek.

4. Opieka poporodowa

• Monitorowanie na oddziale intensywnej terapii przez 24–72 godziny po porodzie.
• Badania kontrolne (morfologia, próby wątrobowe, ciśnienie krwi) przez 6 tygodni.
• Leczenie nadciśnienia poporodowego (np. enalapryl, nifedypina).
• Wsparcie psychologiczne w przypadku traumy, straty ciąży lub przedwczesnego porodu.
• Konsultacje nefrologiczne lub hepatologiczne w razie trwałych uszkodzeń narządów.

Zapobieganie zespołowi HELLP

Zespołu HELLP nie można całkowicie zapobiec, ale odpowiednie działania mogą zmniejszyć ryzyko jego wystąpienia lub złagodzić przebieg, zwłaszcza u kobiet z czynnikami ryzyka.

1. Regularna opieka prenatalna

• Wizyty u ginekologa:
  • Regularne pomiary ciśnienia krwi i badania moczu dla wczesnego wykrycia preeklampsji.
  • Częstsze wizyty w ciążach wysokiego ryzyka (np. nadciśnienie, otyłość, ciąża mnoga).
• Badania diagnostyczne:
  • USG Doppler (20.–24. tydzień) dla oceny ryzyka preeklampsji.
  • Testy biochemiczne (np. PIGF – czynnik wzrostu łożyska) w grupach ryzyka.
  • Monitorowanie morfologii, enzymów wątrobowych i płytek krwi u kobiet z objawami preeklampsji.

2. Profilaktyka preeklampsji

• Niskie dawki aspiryny:
  • 75–150 mg dziennie od 12. tygodnia ciąży u kobiet z wysokim ryzykiem (np. wcześniejsza preeklampsja, nadciśnienie, ciąża mnoga).
  • Zmniejsza ryzyko preeklampsji i zespołu HELLP o 10–20%.
  • Tylko po konsultacji z ginekologiem.
• Suplementacja wapnia:
  • 1–2 g dziennie u kobiet z niskim spożyciem wapnia w diecie.
  • Skuteczna w zmniejszaniu ryzyka nadciśnienia ciążowego.
• Witamina D:
  • 2000 IU dziennie dla zdrowia naczyń krwionośnych i zmniejszenia ryzyka nadciśnienia.

3. Zdrowy styl życia

• Dieta:
  • Bogata w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty, chude białko (np. ryby, drób).
  • Ograniczenie soli, przetworzonej żywności i cukrów prostych.
  • Włączenie produktów bogatych w wapń (np. jogurt, jarmuż) i magnez (orzechy, nasiona).
• Aktywność fizyczna:
  • Umiarkowane ćwiczenia (spacery, joga dla ciężarnych) przez 30 minut dziennie, 5 dni w tygodniu, jeśli nie ma przeciwwskazań.
  • Poprawia krążenie i pomaga kontrolować masę ciała.
• Kontrola masy ciała:
  • Utrzymanie prawidłowego BMI przed ciążą i odpowiedniego przyrostu wagi w ciąży (11,5–16 kg dla BMI 18,5–24,9).
  • Konsultacja z dietetykiem w przypadku otyłości.

4. Kontrola chorób przewlekłych

• Nadciśnienie: Leczenie przed ciążą i w trakcie (np. metylodopa, labetalol).
• Cukrzyca: Utrzymanie prawidłowej glikemii (dieta, insulina).
• Choroby autoimmunologiczne: Konsultacje z reumatologiem i dostosowanie leczenia.

5. Świadomość objawów

• Edukacja pacjentek o objawach zespołu HELLP i preeklampsji (ból w nadbrzuszu, nudności, bóle głowy, mroczki).
• Natychmiastowe zgłaszanie niepokojących symptomów ginekologowi lub na SOR.
• Monitorowanie ciśnienia krwi w domu w grupach ryzyka (po konsultacji z lekarzem).

6. Szybka reakcja na preeklampsję

• Hospitalizacja i leczenie preeklampsji (siarczan magnezu, leki przeciwnadciśnieniowe) dla zapobiegania progresji do zespołu HELLP.
• Wczesne zakończenie ciąży w ciężkich przypadkach preeklampsji (np. 34. tydzień i więcej).

Długoterminowe skutki zespołu HELLP

Kobiety, które przeszły zespół HELLP, mają zwiększone ryzyko zdrowotne w przyszłości:

• Choroby sercowo-naczyniowe: Nadciśnienie, zawał serca, udar (2–4 razy wyższe ryzyko).
• Przewlekła niewydolność nerek: Zwłaszcza po ciężkim uszkodzeniu nerek.
• Cukrzyca typu 2: Wyższe ryzyko w ciągu 10–20 lat.
• Powikłania w kolejnych ciążach: Wyższe ryzyko zespołu HELLP lub preeklampsji (20–25%).

Zaleca się:

• Regularne badania kontrolne po porodzie (ciśnienie krwi, lipidogram, glukoza, funkcja nerek i wątroby).
• Zdrowy styl życia (dieta śródziemnomorska, aktywność fizyczna, kontrola wagi).
• Wczesna konsultacja ginekologiczna w kolejnych ciążach, z możliwą profilaktyką aspiryną.

Kiedy udać się do lekarza?

Natychmiast skontaktuj się z ginekologiem lub zgłoś na SOR, jeśli zauważysz:

• Silny ból w nadbrzuszu, zwłaszcza po prawej stronie.
• Nudności lub wymioty w drugiej połowie ciąży.
• Uporczywe bóle głowy, oporne na paracetamol.
• Zaburzenia widzenia (mroczki, zamglone widzenie).
• Nagłe obrzęki twarzy, dłoni lub stóp.
• Łatwe powstawanie siniaków, krwawienia z dziąseł lub nosa.
• Żółtaczkę, duszność lub silne zmęczenie.
• Ciśnienie krwi powyżej 140/90 mmHg (mierzone dwukrotnie w odstępie 4 godzin).
• Zmniejszenie lub brak ruchów płodu.

Nie ignoruj tych objawów – zespół HELLP może szybko postępować, zagrażając życiu Tobie i dziecku.

Podsumowanie

Zespół HELLP to groźne powikłanie ciąży, będące ciężką postacią preeklampsji, charakteryzujące się hemolizą, uszkodzeniem wątroby i niską liczbą płytek krwi. Objawy, takie jak ból w nadbrzuszu, nudności, bóle głowy, mroczki czy krwawienia, wymagają natychmiastowej interwencji medycznej. Zespół HELLP zagraża życiu matki (niewydolność narządów, krwotoki) i płodu (przedwczesny poród, niedotlenienie). Leczenie obejmuje siarczan magnezu, leki przeciwnadciśnieniowe, transfuzje krwi i pilny poród, zwykle przez cesarskie cięcie. Zapobieganie opiera się na regularnej opiece prenatalnej, profilaktyce preeklampsji (aspiryna, wapń), zdrowym stylu życia i szybkim leczeniu preeklampsji. Jeśli jesteś w ciąży, bądź czujna na niepokojące objawy i regularnie uczęszczaj na wizyty ginekologiczne – wczesna diagnoza i leczenie mogą uratować życie Tobie i Twojemu dziecku!

Więcej o zdrowiu przeczytasz TUTAJ. Jeśli problem dotyczy Ciebie zapraszamy do KONTAKTU. Wizytę możesz umówić także ON-LINE. Odwiedź nas na Instagramie i TikToku.