Torbiele jajników – przyczyny i diagnostyka

Torbiele jajników to jedna z najczęstszych zmian wykrywanych w układzie rozrodczym kobiet. Choć większość z nich jest łagodna i nie powoduje poważnych problemów, ich obecność może budzić niepokój. Zrozumienie przyczyn powstawania torbieli oraz metod ich diagnostyki pozwala na szybkie podjęcie odpowiednich działań i uniknięcie komplikacji. W tym artykule wyjaśnimy, czym są torbiele jajników, dlaczego się pojawiają i jak są diagnozowane.

Czym są torbiele jajników?

Torbiel jajnika to zamknięta, wypełniona płynem lub tkanką przestrzeń w obrębie jajnika lub na jego powierzchni. Torbiele mogą mieć różną wielkość – od kilku milimetrów do kilkunastu centymetrów – i zwykle są wykrywane przypadkowo podczas rutynowych badań ginekologicznych. Wyróżniamy dwa główne rodzaje torbieli:

1. Torbiele czynnościowe:
   • Najczęstsze, związane z naturalnym funkcjonowaniem jajników w cyklu menstruacyjnym.
   • Rodzaje:
     • Torbiel pęcherzykowa: Powstaje, gdy pęcherzyk Graafa nie pęka podczas owulacji i wypełnia się płynem.
     • Torbiel ciałka żółtego: Tworzy się po owulacji, gdy ciałko żółte nie zanika, a wypełnia się płynem lub krwią.
   • Zazwyczaj ustępują samoistnie w ciągu 1–3 cykli.
2. Torbiele patologiczne:
   • Niezwiązane z cyklem menstruacyjnym, mogą być łagodne lub złośliwe.
   • Rodzaje:
     • Torbiele endometrialne (tzw. torbiele czekoladowe): Związane z endometriozą, wypełnione krwią.
     • Torbiele skórzaste (dermoidalne): Zawierają różne tkanki (np. włosy, skórę, tłuszcz), zwykle łagodne.
     • Surowicze lub śluzowe cystadenomy: Duże torbiele, które mogą wymagać usunięcia.
     • Złośliwe torbiele: Rzadkie, ale możliwe, zwłaszcza u kobiet po menopauzie.

Większość torbieli jest łagodna, ale każda zmiana wymaga oceny, by wykluczyć poważniejsze problemy.

Przyczyny – torbiele jajników

Torbiele jajników mogą mieć różne przyczyny, zależnie od ich rodzaju. Główne czynniki to:

1. Zaburzenia cyklu menstruacyjnego:
   • Torbiele czynnościowe powstają, gdy proces owulacji nie przebiega prawidłowo, np. pęcherzyk nie pęka lub ciałko żółte nie zanika.
   • Często związane z wahaniami hormonalnymi, stresem lub nieregularnymi cyklami.
2. Choroby hormonalne:
   • Zespół policystycznych jajników (PCOS): Powoduje liczne drobne torbiele w jajnikach z powodu zaburzeń owulacji.
   • Nadmiar androgenów lub insulinooporność mogą sprzyjać powstawaniu torbieli.
3. Endometrioza:
   • Tkanka endometrialna osadzająca się na jajnikach tworzy torbiele czekoladowe, wypełnione krwią.
4. Czynniki genetyczne:
   • Niektóre torbiele, jak skórzaste, mają podłoże wrodzone, wynikające z nieprawidłowego rozwoju tkanek w okresie płodowym.
5. Zapalenia i infekcje:
   • Zapalenie przydatków (jajników i jajowodów) może prowadzić do powstawania torbieli wtórnych.
6. Ciąża:
   • Torbiele ciałka żółtego są częste we wczesnej ciąży, wspierając jej utrzymanie, i zwykle zanikają samoistnie.
7. Menopauza:
   • Choć torbiele są rzadsze po menopauzie, ich pojawienie się wymaga szczególnej uwagi, bo wzrasta ryzyko zmian złośliwych.
8. Inne czynniki:
   • Leki stymulujące owulację (np. w leczeniu niepłodności) mogą zwiększać ryzyko torbieli czynnościowych.
   • Otyłość, stres czy zaburzenia tarczycy mogą wpływać na równowagę hormonalną, sprzyjając torbielom.

Objawy – torbiele jajników

Wiele torbieli jajników nie daje objawów i jest wykrywanych przypadkowo podczas USG. Jednak większe torbiele lub te powodujące komplikacje mogą objawiać się:

• Bólem w podbrzuszu (ciągłym lub przerywanym), czasem promieniującym do pleców lub ud.
• Uczuciem ucisku w miednicy, szczególnie przy dużych torbielach.
• Nieregularnymi miesiączkami, obfitymi krwawieniami lub plamieniami.
• Bólem podczas stosunku płciowego.
• Problemami z wypróżnianiem lub częstym oddawaniem moczu (gdy torbiel uciska sąsiednie narządy).
• Wzdęciami, nudnościami lub uczuciem pełności w brzuchu.

Niebezpieczne objawy (wymagające pilnej konsultacji lekarskiej):

• Nagły, silny ból w podbrzuszu (może wskazywać na pęknięcie torbieli lub skręt jajnika).
• Gorączka, wymioty lub osłabienie.
• Krwawienie z pochwy niezwiązane z miesiączką.
• Przyspieszone tętno lub omdlenia.

Diagnostyka torbieli jajników

Dokładna diagnostyka jest kluczowa, by określić rodzaj torbieli, jej rozmiar i potencjalne ryzyko. Główne metody to:

1. Wywiad medyczny:
   • Ginekolog pyta o objawy, regularność cyklu, historię chorób (np. endometrioza, PCOS), ciąże, leki i obciążenie rodzinne (np. rak jajnika).
   • Ważne są informacje o bólu, krwawieniach czy problemach z wypróżnianiem.
2. Badanie ginekologiczne:
   • Palpacyjne badanie macicy i jajników przez pochwę pozwala wykryć większe torbiele lub bolesność.
   • Ocena szyjki macicy i pochwy.
3. USG (ultrasonografia):
   • Najważniejsze badanie w diagnostyce torbieli.
   • USG przezpochwowe: Daje dokładny obraz jajników, macicy i torbieli (rozmiar, kształt, zawartość).
   • USG przezbrzuszne: Stosowane u kobiet nieaktywnych seksualnie lub przy dużych torbielach.
   • Cechy oceniane: wielkość torbieli, grubość ścian, obecność przegród, płynna lub stała zawartość.
   • Torbiele proste (płynne, cienkościenne) są zwykle łagodne, a złożone (z przegrodami, guzkami) wymagają dalszej diagnostyki.
4. Badania krwi:
   • Markery nowotworowe:
     • CA-125: Podwyższony poziom może wskazywać na raka jajnika, ale bywa podwyższony także w łagodnych stanach (np. endometrioza, zapalenie).
     • Inne: HE4, ROMA (dla kobiet po menopauzie).
   • Hormony: Ocena poziomu FSH, LH, estradiolu czy testosteronu przy podejrzeniu PCOS lub zaburzeń hormonalnych.
   • Morfologia: Wykrywa anemię przy obfitych krwawieniach.
5. Test ciążowy:
   • Wykonywany, by wykluczyć ciążę pozamaciczną lub torbiel ciałka żółtego związaną z ciążą.
6. Tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI):
   • Stosowane rzadziej, gdy USG nie daje jasnego obrazu lub istnieje podejrzenie zmiany złośliwej.
   • Pomagają ocenić rozległość torbieli i jej wpływ na inne narządy.
7. Laparoskopia diagnostyczna:
   • Minimalnie inwazyjny zabieg, stosowany w niejasnych przypadkach.
   • Pozwala obejrzeć jajniki i pobrać wycinki do badania histopatologicznego.
8. Biopsja (rzadko):
   • Wykonywana, gdy istnieje podejrzenie raka jajnika, by potwierdzić charakter zmiany.

Kiedy torbiel wymaga szczególnej uwagi?

Większość torbieli czynnościowych znika samoistnie i nie wymaga leczenia, ale pewne sytuacje budzą niepokój:

• Torbiele większe niż 5–7 cm, które nie ustępują po 2–3 cyklach.
• Torbiele złożone (z guzkami, przegrodami, grubymi ścianami).
• Torbiele u kobiet po menopauzie, gdzie ryzyko raka jajnika jest wyższe.
• Objawy takie jak silny ból, gorączka czy szybki wzrost torbieli.
• Podwyższone markery nowotworowe (np. CA-125) lub nieprawidłowe wyniki USG.

W takich przypadkach ginekolog może zalecić obserwację, leczenie hormonalne (np. tabletki antykoncepcyjne dla torbieli czynnościowych) lub zabieg chirurgiczny (laparoskopia lub laparotomia).

Jak przygotować się do diagnostyki?

1. Konsultacja z ginekologiem:
   • Zgłoś wszystkie objawy, nawet łagodne, i opisz historię medyczną (cykle, ciąże, choroby).
2. Badania przed wizytą:
   • Test ciążowy (jeśli istnieje ryzyko ciąży).
   • Notatki o cyklu (data ostatniej miesiączki, długość, regularność).
3. USG:
   • USG przezpochwowe wymaga pustego pęcherza, a przezbrzuszne – pełnego (wypij 0,5–1 l wody przed badaniem).
4. Badania krwi:
   • Przygotuj się na ewentualne pobranie krwi (np. na markery lub hormony), najlepiej na czczo.

Podsumowanie

Torbiele jajników to zmiany, które w większości przypadków są łagodne i ustępują samoistnie, ale nie można ich ignorować. Ich przyczyny są różnorodne – od zaburzeń hormonalnych, przez endometriozę, po czynniki genetyczne. Diagnostyka opiera się głównie na USG i badaniu ginekologicznym, a w razie potrzeby obejmuje markery nowotworowe, TK czy laparoskopię. Regularne wizyty u ginekologa i badania profilaktyczne pozwalają wykryć torbiele na wczesnym etapie i uniknąć powikłań, takich jak pęknięcie czy skręt jajnika. Jeśli zauważysz niepokojące objawy, takie jak ból w podbrzuszu czy nieregularne cykle, nie zwlekaj – skonsultuj się z lekarzem. Wczesna diagnostyka to klucz do zdrowia i spokoju ducha!

Więcej o zdrowiu przeczytasz TUTAJ. Jeśli problem dotyczy Ciebie zapraszamy do KONTAKTU. Wizytę możesz umówić także ON-LINE. Odwiedź nas na Instagramie i TikToku.