Rzucawka – co to jest, objawy, leczenie i zapobieganie

Rzucawka to jedno z najpoważniejszych powikłań ciąży, stanowiących bezpośrednie zagrożenie dla życia matki i płodu. Jest to stan nagły, charakteryzujący się napadami drgawek u kobiety z preeklampsją, czyli wysokim ciśnieniem krwi i uszkodzeniem narządów w ciąży. Choć rzucawka jest rzadka, jej konsekwencje mogą być tragiczne, dlatego wczesne rozpoznanie i szybka interwencja medyczna są kluczowe. W artykule wyjaśnimy, czym jest rzucawka, jakie są jej objawy, przyczyny, metody leczenia oraz jak można jej zapobiegać.

Czym jest rzucawka?

Rzucawka (łac. eclampsia) to stan kliniczny, w którym u kobiety z preeklampsją (lub rzadziej bez wcześniejszych objawów preeklampsji) występują toniczno-kloniczne napady drgawek, niezwiązane z innymi przyczynami neurologicznymi, takimi jak padaczka czy uraz mózgu. Jest to najcięższa postać powikłań związanych z nadciśnieniem ciążowym i zwykle rozwija się w wyniku niekontrolowanej preeklampsji.

• Częstość występowania: Rzucawka występuje u około 1–2% kobiet z preeklampsją, czyli w mniej niż 0,5% wszystkich ciąż. Jest rzadsza w krajach rozwiniętych dzięki lepszej opiece prenatalnej, ale pozostaje problemem w regionach o ograniczonym dostępie do służby zdrowia.
• Czas wystąpienia:
  • Najczęściej w trzecim trymestrze ciąży (>28. tydzień).
  • Może wystąpić przed porodem, w trakcie porodu lub w połogu (do 6 tygodni po porodzie, tzw. rzucawka poporodowa).
  • Rzadko rozwija się przed 20. tygodniem ciąży (zwykle w ciążach zaśniadowych).
• Mechanizm: Rzucawka wynika z uszkodzenia naczyń krwionośnych mózgu spowodowanego wysokim ciśnieniem krwi, obrzękiem mózgu i zaburzeniami krążenia, co prowadzi do drgawek.

Rzucawka jest stanem nagłym wymagającym natychmiastowej hospitalizacji, najczęściej na oddziale intensywnej terapii, a jedynym skutecznym sposobem jej zakończenia jest poród.

Objawy rzucawki

Rzucawka zazwyczaj rozwija się u kobiet z preeklampsją, dlatego objawy preeklampsji często poprzedzają napady drgawek. Jednak u 20–30% kobiet rzucawka pojawia się bez wyraźnych wcześniejszych symptomów, co czyni ją trudną do przewidzenia.

Objawy preeklampsji poprzedzające rzucawkę:

• Wysokie ciśnienie krwi: ≥140/90 mmHg, a w ciężkich przypadkach ≥160/110 mmHg.
• Białkomocz: Białko w moczu (≥300 mg/dobę), wskazujące na uszkodzenie nerek.
• Obrzęki: Nagłe, nasilone obrzęki twarzy, dłoni lub stóp.
• Bóle głowy: Uporczywe, oporne na leki przeciwbólowe.
• Zaburzenia widzenia: Mroczki, rozmazane widzenie, nadwrażliwość na światło.
• Ból w nadbrzuszu: Zwłaszcza po prawej stronie, związany z uszkodzeniem wątroby.
• Nudności i wymioty: W drugiej połowie ciąży.
• Duszność: Wynikająca z obrzęku płuc.
• Zmniejszenie ruchów płodu: Wskazujące na niedotlenienie.

Objawy charakterystyczne dla rzucawki:

• Napady drgawek toniczno-klonicznych:
  • Nagłe, niekontrolowane skurcze mięśni, sztywność ciała (faza toniczna), a następnie rytmiczne drgania (faza kloniczna).
  • Napady trwają zwykle 1–2 minuty i mogą prowadzić do utraty przytomności.
  • Mogą powtarzać się, jeśli stan nie jest leczony.
• Utrata przytomności: Po napadzie kobieta może być zdezorientowana lub nieprzytomna.
• Zaburzenia oddechowe: Drgawki mogą powodować chwilowe bezdechy, zwiększając ryzyko niedotlenienia.
• Inne objawy neurologiczne: Splątanie, dezorientacja, śpiączka w ciężkich przypadkach.

Objawy po napadzie:

• Ból mięśni: Wynikający z intensywnych skurczów.
• Zmęczenie i osłabienie: Po ustąpieniu drgawek.
• Zwiększone ryzyko powikłań: Np. obrzęk mózgu, krwawienia, niewydolność narządów.

Uwaga: Każdy napad drgawek w ciąży lub połogu, zwłaszcza u kobiety z wysokim ciśnieniem krwi, wymaga natychmiastowego wezwania pogotowia lub zgłoszenia się na SOR. Objawy takie jak silny ból głowy, mroczki, ból w nadbrzuszu czy duszność przed napadem są sygnałem alarmowym.

Przyczyny i czynniki ryzyka

Rzucawka jest zwykle następstwem preeklampsji, a jej dokładna przyczyna nie jest w pełni poznana. Uważa się, że wynika z zaburzeń w ukrwieniu łożyska, które prowadzą do ogólnoustrojowego stanu zapalnego, uszkodzenia naczyń krwionośnych i nadciśnienia. Czynniki wyzwalające drgawki to obrzęk mózgu i mikrozakrzepy w naczyniach mózgowych.

Czynniki ryzyka rzucawki:

• Preeklampsja: Największy czynnik ryzyka, zwłaszcza nieleczona lub ciężka.
• Pierwsza ciąża: Wyższe ryzyko u pierwiastek.
• Wiek: <18 lat lub >35 lat.
• Nadciśnienie przed ciążą: Lub w rodzinie.
• Otyłość: BMI ≥30.
• Ciąża mnoga: Bliźnięta, trojaczki.
• Choroby przewlekłe:
  • Cukrzyca (przedciążowa lub ciążowa).
  • Choroby nerek.
  • Choroby autoimmunologiczne (np. toczeń, zespół antyfosfolipidowy).
• Historia położnicza:
  • Preeklampsja lub rzucawka w poprzedniej ciąży.
  • Ciąża po zapłodnieniu in vitro.
• Czynniki genetyczne: Rzucawka lub preeklampsja w rodzinie (u matki, siostry).
• Czynniki środowiskowe: Stres, palenie tytoniu, zła dieta.

Kobiety z tymi czynnikami są objęte ścisłym nadzorem ginekologicznym, aby zminimalizować ryzyko.

Skutki i powikłania rzucawki

Rzucawka jest stanem zagrażającym życiu i może prowadzić do poważnych powikłań dla matki i płodu, jeśli nie zostanie szybko opanowana.

Powikłania dla matki:

• Obrzęk mózgu: Prowadzący do trwałych uszkodzeń neurologicznych lub śpiączki.
• Udar mózgu: Wynikający z ekstremalnie wysokiego ciśnienia krwi.
• Niewydolność wielonarządowa: Nerek, wątroby, płuc.
• Zespół HELLP: Hemoliza, podwyższone enzymy wątrobowe, niska liczba płytek krwi, zwiększające ryzyko krwotoków.
• Zespół wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC): Zaburzenia krzepnięcia, prowadzące do krwotoków lub zakrzepów.
• Śmierć matki: Choć rzadka w krajach rozwiniętych, pozostaje ryzykiem w ciężkich przypadkach.

Powikłania dla płodu:

• Niedotlenienie płodu: Wynikające z napadów drgawek i zmniejszonego przepływu krwi w łożysku.
• Ograniczenie wzrostu wewnątrzmacicznego (IUGR): Z powodu niedostatecznego ukrwienia.
• Przedwczesny poród: Często konieczny dla ratowania życia matki lub płodu.
• Odklejenie łożyska: Prowadzące do nagłego niedotlenienia.
• Obumarcie płodu: W skrajnych przypadkach.

Długoterminowe skutki:

• Dla matki: Zwiększone ryzyko nadciśnienia, chorób sercowo-naczyniowych, niewydolności nerek i cukrzycy typu 2 w przyszłości.
• Dla dziecka: Ryzyko opóźnień rozwojowych, jeśli poród był przedwczesny lub doszło do niedotlenienia.

Diagnostyka rzucawki

Rzucawka jest diagnozowana na podstawie objawów klinicznych (drgawki) oraz oznak preeklampsji. Kluczowe elementy diagnostyki to:

• Pomiar ciśnienia krwi: Potwierdzenie nadciśnienia (≥140/90 mmHg, często ≥160/110 mmHg).
• Badanie moczu: Wykrycie białkomoczu (≥300 mg/dobę).
• Badania krwi:
  • Morfologia (małopłytkowość w zespole HELLP).
  • Próby wątrobowe (podwyższone ALT, AST).
  • Kreatynina (uszkodzenie nerek).
  • D-dimery i parametry krzepnięcia (ryzyko DIC).
• USG płodu: Ocena wzrostu, przepływów w naczyniach pępowinowych (USG Doppler) i ilości wód płodowych.
• Kardiotokografia (KTG): Monitorowanie tętna płodu dla oceny dobrostanu.
• Badanie neurologiczne: Ocena stanu świadomości, odruchów i objawów obrzęku mózgu.
• Tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI): W rzadkich przypadkach, dla wykluczenia innych przyczyn drgawek (np. krwawienia mózgowego).

Diagnoza jest zwykle stawiana w trybie nagłym, a leczenie rozpoczyna się natychmiast.

Leczenie rzucawki

Rzucawka wymaga natychmiastowej interwencji medycznej na oddziale intensywnej terapii. Główne cele leczenia to opanowanie drgawek, kontrola ciśnienia krwi, zapewnienie bezpieczeństwa matki i płodu oraz zakończenie ciąży.

1. Natychmiastowe działania w napadzie drgawek

• Zabezpieczenie pacjentki:
  • Ułożenie na lewym boku, ochrona przed urazami (np. barierki na łóżku).
  • Podanie tlenu przez maskę dla zapobiegania niedotlenieniu.
  • Zabezpieczenie dróg oddechowych (w razie potrzeby intubacja).
• Leki przeciwdrgawkowe:
  • Siarczan magnezu: Lek pierwszego wyboru, podawany dożylnie (4–6 g w bolusie przez 15–20 minut, następnie wlew 1–2 g/h przez 24–48 godzin).
  • Zapobiega kolejnym napadom i chroni mózg płodu.
  • Monitorowanie działań niepożądanych (spadek tętna, depresja oddechowa).
• Alternatywy: W rzadkich przypadkach (np. nietolerancja magnezu) stosuje się diazepam lub fenytoinę, ale są mniej skuteczne.

2. Kontrola ciśnienia krwi

• Leki przeciwnadciśnieniowe:
  • Labetalol: Dożylnie, dla szybkiego obniżenia ciśnienia (cel: 140–150/90–100 mmHg).
  • Nifedypina: Doustnie lub podjęzykowo w nagłych przypadkach.
  • Hydralazyna: Alternatywa dożylna.
• Monitorowanie ciśnienia co 15–30 minut w ostrej fazie.

3. Zakończenie ciąży

• Poród: Jedyny skuteczny sposób leczenia rzucawki, niezależnie od wieku ciążowego.
  • Wskazania do natychmiastowego porodu:
    • Ciężka rzucawka, zespół HELLP, pogorszenie stanu matki lub płodu.
    • Wiek ciążowy ≥34 tygodnie.
  • Metoda:
    • Cesarskie cięcie w nagłych przypadkach lub przy przeciwwskazaniach do porodu naturalnego (np. niedotlenienie płodu, obrzęk mózgu matki).
    • Poród siłami natury, jeśli stan matki i płodu jest stabilny, a szyjka macicy gotowa.
  • Sterydy: Przy ciąży <34. tygodnia, podanie betametazonu lub deksametazonu dla przyspieszenia dojrzewania płuc płodu przed porodem.
• Po porodzie:
  • Kontynuacja siarczanu magnezu przez 24–48 godzin dla zapobiegania drgawkom poporodowym.
  • Monitorowanie ciśnienia krwi, funkcji nerek i wątroby przez co najmniej 48 godzin.

4. Leczenie powikłań

• Zespół HELLP: Transfuzje krwi lub płytek krwi, sterydy w ciężkich przypadkach.
• Obrzęk płuc: Diuretyki (np. furosemid), tlenoterapia.
• DIC: Podanie heparyny, koncentratów płytek krwi lub osocza.
• Niewydolność narządów: Dializa w przypadku niewydolności nerek, wspomaganie oddechowe w obrzęku płuc.

5. Opieka poporodowa

• Monitorowanie na oddziale intensywnej terapii przez 24–72 godziny.
• Badania kontrolne (ciśnienie krwi, morfologia, próby wątrobowe) przez 6 tygodni po porodzie.
• Leczenie nadciśnienia poporodowego (np. enalapryl, nifedypina).
• Wsparcie psychologiczne w przypadku traumy lub straty ciąży.

Zapobieganie rzucawce

Rzucawki nie można całkowicie zapobiec, ale odpowiednie zarządzanie preeklampsją i działania profilaktyczne znacznie zmniejszają ryzyko. Oto kluczowe strategie:

1. Regularna opieka prenatalna

• Wizyty u ginekologa:
  • Regularne pomiary ciśnienia krwi i badania moczu na każdej wizycie.
  • Częstsze wizyty w ciążach wysokiego ryzyka (np. nadciśnienie, otyłość, ciąża mnoga).
• Badania diagnostyczne:
  • USG Doppler (20.–24. tydzień) dla oceny ryzyka preeklampsji.
  • Testy biochemiczne (np. PIGF) w grupach ryzyka.
  • KTG i USG płodu dla monitorowania dobrostanu.

2. Profilaktyka preeklampsji

• Niskie dawki aspiryny:
  • 75–150 mg dziennie od 12. tygodnia ciąży u kobiet z wysokim ryzykiem (np. wcześniejsza preeklampsja, nadciśnienie, ciąża mnoga).
  • Zmniejsza ryzyko preeklampsji i rzucawki o 10–20%.
  • Tylko po konsultacji z ginekologiem.
• Suplementacja wapnia:
  • 1–2 g dziennie u kobiet z niskim spożyciem wapnia (np. w diecie ubogiej w nabiał).
  • Skuteczna zwłaszcza w krajach rozwijających się.
• Witamina D:
  • 2000 IU dziennie dla zdrowia naczyń krwionośnych i zmniejszenia ryzyka nadciśnienia.
• Kontrola masy ciała:
  • Utrzymanie prawidłowego BMI przed ciążą i odpowiedniego przyrostu wagi w ciąży (11,5–16 kg dla BMI 18,5–24,9).
  • Konsultacja z dietetykiem w przypadku otyłości.

3. Zdrowy styl życia

• Dieta:
  • Bogata w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty, chude białko.
  • Ograniczenie soli, przetworzonej żywności i cukrów prostych.
  • Włączenie produktów bogatych w wapń (np. jogurt, jarmuż) i magnez (orzechy, nasiona).
• Aktywność fizyczna:
  • Umiarkowane ćwiczenia (spacery, joga dla ciężarnych) przez 30 minut dziennie, 5 dni w tygodniu, jeśli nie ma przeciwwskazań.
• Unikanie używek:
  • Rzucenie palenia i całkowity zakaz alkoholu.

4. Kontrola chorób przewlekłych

• Nadciśnienie: Leczenie przed ciążą i w trakcie (np. metylodopa, labetalol).
• Cukrzyca: Utrzymanie prawidłowej glikemii (dieta, insulina).
• Choroby autoimmunologiczne: Konsultacje z reumatologiem i dostosowanie leczenia.

5. Świadomość objawów

• Edukacja pacjentek o objawach preeklampsji (bóle głowy, mroczki, obrzęki, ból w nadbrzuszu).
• Natychmiastowe zgłaszanie niepokojących symptomów ginekologowi lub na SOR.
• Monitorowanie ciśnienia krwi w domu w grupach ryzyka (po konsultacji z lekarzem).

6. Szybka reakcja na preeklampsję

• Hospitalizacja i leczenie preeklampsji (siarczan magnezu, leki przeciwnadciśnieniowe) w celu zapobiegania progresji do rzucawki.
• Wczesne zakończenie ciąży w ciężkich przypadkach preeklampsji (np. ≥34. tydzień lub pogorszenie stanu).

Długoterminowe skutki rzucawki

Kobiety, które przeszły rzucawkę, są bardziej narażone na:

• Choroby sercowo-naczyniowe: Nadciśnienie, zawał, udar (2–4 razy wyższe ryzyko).
• Przewlekła niewydolność nerek: Zwłaszcza po ciężkim uszkodzeniu nerek.
• Cukrzyca typu 2: Zwiększone ryzyko w ciągu 10–20 lat.
• Problemy neurologiczne: Rzadko, w przypadku uszkodzenia mózgu.
• Powikłania w kolejnych ciążach: Wyższe ryzyko preeklampsji lub rzucawki (15–25%).

Zaleca się:

• Regularne badania kontrolne po porodzie (ciśnienie krwi, lipidogram, glukoza, funkcja nerek).
• Zdrowy styl życia (dieta śródziemnomorska, aktywność fizyczna, kontrola wagi).
• Wczesna konsultacja ginekologiczna w kolejnych ciążach.

Kiedy udać się do lekarza?

Natychmiast skontaktuj się z ginekologiem lub zgłoś na SOR, jeśli zauważysz:

• Napady drgawek lub utratę przytomności.
• Ciśnienie krwi ≥140/90 mmHg (mierzone dwukrotnie w odstępie 4 godzin).
• Silne bóle głowy, oporne na paracetamol.
• Zaburzenia widzenia (mroczki, zamglone widzenie).
• Ból w nadbrzuszu, zwłaszcza po prawej stronie.
• Nagłe obrzęki twarzy, dłoni lub stóp.
• Duszność, nudności lub wymioty w drugiej połowie ciąży.
• Zmniejszenie lub brak ruchów płodu.

Nie ignoruj tych objawów – szybka reakcja może uratować życie Tobie i Twojemu dziecku.

Podsumowanie

Rzucawka to groźne powikłanie ciąży, będące następstwem preeklampsji, charakteryzujące się napadami drgawek, wysokim ciśnieniem krwi i potencjalnym uszkodzeniem narządów. Objawy obejmują bóle głowy, zaburzenia widzenia, ból w nadbrzuszu, obrzęki i drgawki, które wymagają natychmiastowej interwencji medycznej. Rzucawka zagraża życiu matki (udar, niewydolność narządów) i płodu (niedotlenienie, przedwczesny poród). Leczenie obejmuje siarczan magnezu, kontrolę ciśnienia krwi i pilny poród, zwykle przez cesarskie cięcie. Zapobieganie opiera się na regularnej opiece prenatalnej, profilaktyce preeklampsji (aspiryna, wapń), zdrowym stylu życia i szybkim leczeniu preeklampsji. Jeśli jesteś w ciąży, bądź czujna na objawy preeklampsji i regularnie uczęszczaj na wizyty ginekologiczne – wczesne działanie jest kluczowe dla bezpieczeństwa Twojego i dziecka!

Więcej o zdrowiu przeczytasz TUTAJ. Jeśli problem dotyczy Ciebie zapraszamy do KONTAKTU. Wizytę możesz umówić także ON-LINE. Odwiedź nas na Instagramie i TikToku.