Endometrioza – objawy i leczenie

Endometrioza to przewlekła choroba ginekologiczna, która dotyka około 10–15% kobiet w wieku rozrodczym, choć często pozostaje niezdiagnozowana przez wiele lat. Charakteryzuje się obecnością komórek błony śluzowej macicy (endometrium) poza jamą macicy, co prowadzi do bólu, stanów zapalnych i innych powikłań. W tym artykule omówimy objawy endometriozy, jej możliwe przyczyny oraz dostępne metody leczenia, które pomagają poprawić jakość życia pacjentek.

Czym jest endometrioza?

Endometrioza polega na występowaniu tkanki podobnej do endometrium (błony śluzowej macicy) w nietypowych miejscach, takich jak jajniki, jajowody, otrzewna, jelita, pęcherz moczowy czy nawet płuca (rzadko). Tkanka ta reaguje na zmiany hormonalne w cyklu menstruacyjnym – narasta, złuszcza się i krwawi, ale nie ma ujścia z organizmu, co powoduje stany zapalne, zrosty i torbiele (tzw. torbiele czekoladowe). Endometrioza może prowadzić do bólu, niepłodności i pogorszenia jakości życia, choć u niektórych kobiet przebiega bezobjawowo.

Przyczyny endometriozy

Dokładna przyczyna endometriozy nie jest w pełni poznana, ale istnieje kilka teorii:

1. Wsteczna menstruacja:
   • Krew menstruacyjna z komórkami endometrium cofa się przez jajowody do jamy brzusznej, gdzie się zagnieżdża.
2. Czynniki genetyczne:
   • Ryzyko jest wyższe u kobiet, których matki lub siostry mają endometriozę (6–10-krotnie większe ryzyko).
3. Zaburzenia immunologiczne:
   • Układ odpornościowy może nie radzić sobie z usuwaniem komórek endometrium poza macicą.
4. Czynniki hormonalne:
   • Nadmiar estrogenów sprzyja rozrostowi tkanki endometrialnej.
5. Metaplazja:
   • Komórki w jamie brzusznej mogą przekształcać się w tkankę podobną do endometrium pod wpływem czynników środowiskowych lub hormonalnych.
6. Czynniki środowiskowe:
   • Narażenie na toksyny (np. dioksyny) czy stres może zwiększać ryzyko.

Czynniki ryzyka obejmują wczesną pierwszą miesiączkę, krótkie cykle, obfite krwawienia, brak ciąż oraz niski indeks masy ciała (BMI).

Objawy endometriozy

Endometrioza może powodować różnorodne objawy, których nasilenie nie zawsze odpowiada rozległości zmian. Niektóre kobiety mają zaawansowaną endometriozę bez objawów, inne odczuwają silny dyskomfort przy minimalnych zmianach. Najczęstsze objawy to:

• Ból menstruacyjny (dysmenorrhea):
  • Silny, czasem uniemożliwiający normalne funkcjonowanie ból w podbrzuszu przed i w trakcie miesiączki.
  • Może promieniować do pleców, ud lub odbytu.
• Ból w podbrzuszu poza miesiączką:
  • Przewlekły lub okresowy ból w miednicy, nasilający się podczas owulacji lub stosunku.
• Ból podczas stosunku płciowego (dyspareunia):
  • Głęboki ból w trakcie lub po współżyciu.
• Niepłodność:
  • Endometrioza jest przyczyną problemów z zajściem w ciążę u 30–50% kobiet z tą chorobą. Może powodować zrosty, niedrożność jajowodów lub zaburzenia owulacji.
• Obfite lub nieregularne miesiączki:
  • Krwawienia mogą być bardzo obfite, z dużymi skrzepami, lub występować plamienia między cyklami.
• Objawy ze strony układu moczowego lub pokarmowego:
  • Ból przy oddawaniu moczu, parcie na pęcherz, biegunki, zaparcia lub ból podczas wypróżniania (zwłaszcza w trakcie miesiączki), jeśli endometrioza obejmuje pęcherz lub jelita.
• Zmęczenie i osłabienie:
  • Przewlekły ból i stany zapalne mogą prowadzić do ogólnego zmęczenia.
• Rzadkie objawy:
  • Krwawienia z odbytu lub krwiomocz w trakcie miesiączki (przy zaawansowanej endometriozie).
  • Ból w klatce piersiowej lub krwioplucie (endometrioza płucna, bardzo rzadka).

Endometrioza jest często mylona z innymi schorzeniami, np. zespołem jelita drażliwego czy zapaleniem przydatków, co opóźnia diagnozę średnio o 5–10 lat.

Diagnostyka endometriozy

Rozpoznanie endometriozy wymaga dokładnej oceny, ponieważ objawy są niespecyficzne. Proces diagnostyczny obejmuje:

1. Wywiad medyczny:
   • Ginekolog pyta o objawy (ból, niepłodność, nieregularne cykle), historię rodzinną, ciąże i wcześniejsze leczenie.
   • Ważne jest opisanie nasilenia bólu i jego związku z cyklem.
2. Badanie ginekologiczne:
   • Palpacyjne badanie macicy, jajników i miednicy może wykryć bolesność, zrosty lub torbiele.
   • Ocena szyjki macicy i pochwy wyklucza inne przyczyny dolegliwości.
3. USG (ultrasonografia):
   • USG przezpochwowe: Najczęściej stosowane, pozwala wykryć torbiele endometrialne (czekoladowe), zrosty lub zmiany w macicy.
   • USG przezbrzuszne: U kobiet nieaktywnych seksualnie lub przy podejrzeniu zmian w jelitach.
   • USG nie zawsze wykrywa drobne ogniska endometriozy (np. na otrzewnej).
4. Badania obrazowe:
   • Rezonans magnetyczny (MRI): Używany w zaawansowanych przypadkach, np. przy endometriozie głęboko naciekającej (jelita, pęcherz).
   • Tomografia komputerowa (TK): Rzadziej, gdy MRI nie jest dostępne.
5. Markery krwi:
   • CA-125: Podwyższony poziom może wskazywać na endometriozę, ale nie jest specyficzny (bywa podwyższony także w innych stanach, np. zapaleniu).
   • Nie jest rutynowo stosowany, ale pomaga w monitorowaniu zaawansowanych przypadków.
6. Laparoskopia diagnostyczno-lecznicza:
   • Złoty standard diagnostyki. Minimalnie inwazyjny zabieg pozwala bezpośrednio obejrzeć zmiany endometrialne, pobrać wycinki do badania histopatologicznego i usunąć ogniska choroby.
   • Stosowana, gdy inne metody nie dają pewności lub przy podejrzeniu zaawansowanej endometriozy.
7. Badania dodatkowe:
   • Kolonoskopia lub cystoskopia w przypadku podejrzenia zajęcia jelit lub pęcherza.
   • Testy hormonalne (np. FSH, LH, estradiol) przy podejrzeniu niepłodności.

Diagnostyka wymaga indywidualnego podejścia, a wczesne rozpoznanie jest kluczowe dla skutecznego leczenia.

Leczenie endometriozy

Endometrioza jest chorobą przewlekłą, której nie da się całkowicie wyleczyć, ale odpowiednie leczenie może znacząco złagodzić objawy, poprawić jakość życia i zwiększyć szanse na ciążę. Strategia zależy od nasilenia objawów, wieku pacjentki, planów prokreacyjnych i lokalizacji zmian. Główne metody to:

1. Leczenie farmakologiczne

• Leki przeciwbólowe:
  • Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ, np. ibuprofen, diklofenak) łagodzą ból menstruacyjny i miedniczny.
  • Stosowane doraźnie, nie wpływają na chorobę.
• Hormonalna antykoncepcja:
  • Tabletki dwuskładnikowe: Hamują owulację i zmniejszają rozrost endometrium, łagodząc ból i krwawienia.
  • Minipigułki lub implanty progestagenowe: Skuteczne w zmniejszaniu bólu i zahamowaniu wzrostu ognisk endometrialnych.
  • Wkładki hormonalne: Uwalniają lewonorgestrel, zmniejszając krwawienia i ból, szczególnie przy adenomiozie (endometrioza w mięśniu macicy).
• Agoniści GnRH (np. goserelina, leuprorelina):
  • Wywołują sztuczną menopauzę, hamując produkcję estrogenów i wzrost endometrium.
  • Stosowane krótkotrwale (3–6 miesięcy) z powodu skutków ubocznych (uderzenia gorąca, osteoporoza).
  • Często łączone z terapią „add-back” (niskie dawki estrogenów), by złagodzić objawy menopauzalne.
• Antagoniści GnRH:
  • Nowsza opcja, mniej inwazyjna niż agoniści, zmniejsza ból i wzrost zmian.
• Danazol:
  • Rzadziej stosowany z powodu skutków ubocznych (hirsutyzm, zmiana głosu).
• Inhibitory aromatazy:
  • Eksperymentalne, stosowane w zaawansowanych przypadkach, hamują produkcję estrogenów.

2. Leczenie chirurgiczne

• Laparoskopia:
  • Minimalnie inwazyjny zabieg, w którym usuwa się ogniska endometriozy, torbiele i zrosty.
  • Poprawia płodność i łagodzi ból, ale objawy mogą powrócić (u 20–50% kobiet w ciągu 5 lat).
• Laparotomia:
  • Rzadziej, w zaawansowanych przypadkach, gdy laparoskopia nie jest możliwa.
• Histerektomia:
  • Usunięcie macicy (czasem z jajnikami) w ostateczności, gdy inne metody zawodzą, a kobieta nie planuje ciąży.
  • Nie gwarantuje ustąpienia objawów, jeśli endometrioza występuje poza macicą.

3. Leczenie wspomagające

• Fizjoterapia uroginekologiczna:
  • Ćwiczenia mięśni dna miednicy i techniki relaksacyjne łagodzą ból i napięcie.
• Dieta:
  • Dieta przeciwzapalna (bogata w omega-3, warzywa, owoce, ograniczająca cukry i przetworzone produkty) może zmniejszać stany zapalne.
  • Unikanie kofeiny i alkoholu może łagodzić objawy.
• Psychoterapia:
  • Wsparcie psychologa lub terapeuty pomaga radzić sobie z przewlekłym bólem, stresem i problemami emocjonalnymi.
• Akupunktura i joga:
  • Alternatywne metody, które u niektórych kobiet zmniejszają ból i poprawiają samopoczucie.

4. Leczenie niepłodności

Endometrioza jest częstą przyczyną niepłodności, ale wiele kobiet z tą chorobą może zajść w ciążę dzięki odpowiedniemu leczeniu:

• Laparoskopia: Usunięcie zrostów i torbieli poprawia drożność jajowodów i szanse na ciążę.
• Stymulacja owulacji: Leki (np. klomifen) wspomagają owulację u kobiet z łagodną endometriozą.
• Inseminacja domaciczna (IUI): Wprowadzenie nasienia do macicy w dni płodne.
• In vitro (IVF): Skuteczna metoda dla kobiet z zaawansowaną endometriozą lub niedrożnymi jajowodami.

Plan leczenia niepłodności jest ustalany indywidualnie z ginekologiem.

Jak przygotować się do diagnostyki i leczenia?

1. Konsultacja ginekologiczna:
   • Zgłoś wszystkie objawy, nawet te pozornie niezwiązane (np. bóle jelitowe).
   • Przygotuj historię medyczną: cykle, ciąże, operacje, choroby w rodzinie.
2. Prowadzenie dzienniczka objawów:
   • Notuj ból, krwawienia, objawy jelitowe lub moczowe w odniesieniu do cyklu.
3. Badania przed wizytą:
   • USG przezpochwowe (najlepiej w pierwszej połowie cyklu) lub test ciążowy, jeśli istnieje ryzyko ciąży.
4. Otwartość na leczenie:
   • Porozmawiaj z lekarzem o swoich planach (np. ciąża) i obawach, by dostosować terapię.

Życie z endometriozą

Endometrioza to choroba przewlekła, która wymaga długoterminowego zarządzania. Kluczowe jest:

• Regularne kontrole ginekologiczne: Monitorowanie objawów i skuteczności leczenia.
• Wsparcie emocjonalne: Grupy wsparcia, fora internetowe lub terapia pomagają radzić sobie z bólem i niepłodnością.
• Edukacja: Wiedza o chorobie zmniejsza lęk i pomaga w świadomym podejmowaniu decyzji.
• Zdrowy styl życia: Aktywność fizyczna, sen i redukcja stresu wspierają leczenie.

Podsumowanie

Endometrioza to złożona choroba, która może znacząco wpływać na życie kobiet, powodując ból, niepłodność i dyskomfort. Jej objawy, takie jak silne bóle menstruacyjne, ból podczas stosunku czy nieregularne cykle, wymagają dokładnej diagnostyki, obejmującej USG, laparoskopię i badania krwi. Leczenie – farmakologiczne, chirurgiczne lub wspomagające – jest dostosowane do indywidualnych potrzeb i może znacząco poprawić jakość życia. Wczesna diagnoza i współpraca z ginekologiem są kluczowe, by złagodzić objawy i zwiększyć szanse na macierzyństwo. Jeśli podejrzewasz endometriozę, nie zwlekaj – umów się na wizytę i zadbaj o swoje zdrowie!

Więcej o zdrowiu przeczytasz TUTAJ. Jeśli problem dotyczy Ciebie zapraszamy do KONTAKTU. Wizytę możesz umówić także ON-LINE. Odwiedź nas na Instagramie i TikToku.