Bezoar – co to takiego?

Bezoar to nietypowe zjawisko medyczne, które może dotyczyć zarówno ludzi, jak i zwierząt, a jego historia sięga czasów starożytnych, kiedy wierzono w jego magiczne właściwości. Współcześnie jest to problem zdrowotny związany z przewodem pokarmowym, który może prowadzić do poważnych komplikacji, jeśli nie zostanie odpowiednio zdiagnozowany i leczony. Czym dokładnie jest ten twór, jakie są jego przyczyny, objawy i sposoby radzenia sobie z nim? W tym artykule przybliżymy wszystkie aspekty związane z nim, by lepiej zrozumieć to schorzenie i wiedzieć, jak reagować w przypadku jego podejrzenia.

Czym są bezoary?

To zbita masa niestrawionego lub częściowo strawionego materiału, która gromadzi się w przewodzie pokarmowym, najczęściej w żołądku, choć może występować także w przełyku, jelitach czy nawet tchawicy. Składa się z różnych substancji, takich jak włosy, włókna roślinne, leki czy mleko, w zależności od jego rodzaju. W przeciwieństwie do pseudobezoaru, który jest obiektem celowo wprowadzonym do układu pokarmowego, bezoar powstaje naturalnie w wyniku nagromadzenia materiału, którego organizm nie jest w stanie strawić ani wydalić. Może to prowadzić do niedrożności przewodu pokarmowego, a w skrajnych przypadkach do perforacji czy innych poważnych komplikacji.

Nazwa pochodzi z języka perskiego „pādzahr”, co oznacza „antidotum”, ponieważ w średniowieczu wierzono, że bezoary – szczególnie te pochodzące z żołądków zwierząt, takich jak kozy – mają moc neutralizowania trucizn. W Europie mit ten był popularny aż do XVIII wieku, kiedy to francuski chirurg Ambroise Paré obalił tę teorię, przeprowadzając eksperyment, w którym nie zneutralizował on trucizny podanej skazanemu na śmierć kucharzowi.

Rodzaje bezoarów

Klasyfikuje się je ze względu na materiał, z którego są zbudowane. Oto najczęstsze typy:

• Fitobezoary – najpowszechniejszy rodzaj, składający się z niestrawnych włókien roślinnych, takich jak skórki owoców, nasiona czy celuloza. Często powstają po spożyciu persymon (tzw. diospyrobezoary), dyni, selera, śliwek czy łupin nasion słonecznika.
• Trichobezoary – zbudowane z włosów, zazwyczaj powstają u młodych kobiet z zaburzeniami psychicznymi, które mają zwyczaj żucia i połykania własnych włosów (trichotillomania i trichofagia). W skrajnych przypadkach trichobezoar może przybierać formę tzw. zespołu Roszpunki, gdzie masa włosów rozciąga się z żołądka do jelit.

• Farmakobezoary – tworzą się z leków, które nie rozpuszczają się w przewodzie pokarmowym, np. preparatów z glinem, sukralfatu czy nifedypiny. Często występują po przedawkowaniu leków o przedłużonym uwalnianiu.
• Laktobezoary – składają się z zagęszczonego mleka i śluzu, najczęściej spotykane u wcześniaków karmionych mlekiem modyfikowanym.
• Inne bezoary – mogą zawierać różne substancje, takie jak papier, plastik, cement czy styropian, w zależności od tego, co zostało połknięte.

Przyczyny powstawania bezoarów

Ich powstawanie jest wynikiem różnych czynników, które utrudniają trawienie i przemieszczanie się treści pokarmowej przez przewód pokarmowy. Najczęstsze przyczyny to:

• Zaburzenia motoryki żołądka – opóźnione opróżnianie żołądka (gastropareza), często związane z cukrzycą, chorobami autoimmunologicznymi, mieszaną chorobą tkanki łącznej czy lekami, sprzyja gromadzeniu się materiału.
• Poprzednie operacje żołądka – zabiegi takie jak bypass żołądkowy, częściowa gastrektomia czy wagotomia zwiększają ryzyko, ponieważ zmniejszają zdolność żołądka do rozdrabniania pokarmu.
• Niski poziom kwasu żołądkowego (hipochlorhydria) – utrudnia trawienie niektórych materiałów, szczególnie włókien roślinnych.
• Niewłaściwe nawyki żywieniowe – nadmierne spożycie produktów bogatych w niestrawne włókna, takich jak persymony, dynia czy łupiny nasion, zwłaszcza bez odpowiedniego przeżuwania, zwiększa ryzyko ich powstawaniu.
• Zaburzenia psychiczne – trichobezoary często występują u osób z trichotillomanią lub pica (spożywanie niejadalnych substancji, np. papieru, ziemi), co może być związane z niedokrwistością z niedoboru żelaza.
• Choroby ogólnoustrojowe – niedoczynność tarczycy, dystrofia miotoniczna czy mukowiscydoza mogą sprzyjać tworzeniu się złogów poprzez wpływ na motorykę przewodu pokarmowego.

Objawy i komplikacje

Wiele z nich nie powoduje objawów i jest wykrywanych przypadkowo podczas badań obrazowych. Jednak gdy masa staje się wystarczająco duża, może wywoływać dolegliwości, takie jak:

• Uczucie pełności po jedzeniu, nudności, wymioty, utrata apetytu i masy ciała.
• Ból brzucha, wzdęcia, nieprzyjemny zapach z ust czy szybkie uczucie sytości.
• W przypadku niedrożności przewodu pokarmowego – silne skurcze, zaparcia lub biegunka.

Mogą prowadzić do poważnych komplikacji, takich jak:

• Niedrożność jelit – szczególnie w jelicie cienkim, co może wymagać pilnej interwencji.
• Perforacja przewodu pokarmowego – rzadka, ale groźna komplikacja, prowadząca do wycieku treści jelitowej do jamy brzusznej i zapalenia otrzewnej.
• Wrzody żołądka i krwawienia – spowodowane mechanicznym uciskiem bezoaru na błonę śluzową.
• Intussuscepcja – fragment jelita może „wsunąć się” w inny, powodując niedrożność i ryzyko martwicy tkanek.

Diagnostyka

Diagnoza zwykle zaczyna się od szczegółowego wywiadu medycznego i badania fizykalnego. Ginekolog może wyczuć guz w jamie brzusznej, szczególnie w przypadku dużych złogów. Najczęściej stosowane metody diagnostyczne to:

• Endoskopia – pozwala bezpośrednio zobaczyć bezoar w żołądku, określić jego skład (np. włosy, włókna roślinne) i odróżnić go od nowotworu.
• Badania obrazowe – RTG, USG lub tomografia komputerowa (CT) ujawniają bezoar jako masę w przewodzie pokarmowym, często z charakterystycznym wzorem gazu wewnątrz (tzw. „mottled pattern”).
• Analiza próbki – podczas endoskopii można pobrać fragment bezoaru do badania mikroskopowego, by potwierdzić jego skład.

Metody leczenia

Leczenie zależy od lokalizacji, wielkości i składu bezoaru oraz nasilenia objawów. Główne metody obejmują:

• Rozpuszczanie chemiczne – w przypadku fitobezoarów skuteczne może być podawanie Coca-Coli (np. 500-3000 ml w ciągu 24 godzin, doustnie lub przez sondę), która rozkłada masę na mniejsze fragmenty. Inną opcją jest celulaza, enzym rozpuszczający włókna roślinne, stosowany przez 2-5 dni.
• Endoskopia – można go rozbić i usunąć za pomocą kleszczyków, strumienia wody lub lasera. Jest to metoda skuteczna w większości przypadków, choć nie zawsze możliwa, jeśli masa jest zbyt duża.
• Chirurgia – konieczna w przypadku niedrożności, perforacji lub gdy inne metody zawodzą. W trakcie operacji (gastrotomia lub enterotomia) usuwa się go, a lekarz sprawdza resztę przewodu pokarmowego pod kątem innych mas.
• Leki wspomagające motorykę – takie jak metoklopramid, mogą pomóc w przemieszczeniu mniejszych bezoarów przez przewód pokarmowy.

Zapobieganie

Aby zminimalizować ryzyko powstawania tych tworów, warto:

• Dokładnie przeżuwać pokarm, szczególnie produkty bogate w włókna, takie jak persymony, dynia czy nasiona.
• Ograniczyć spożycie produktów trudnych do strawienia, jeśli masz czynniki ryzyka, np. gastroparezę czy wcześniejsze operacje żołądka.
• W przypadku dzieci i osób z zaburzeniami psychicznymi – ograniczyć dostęp do materiałów niejadalnych, takich jak włosy, papier czy plastik.
• Leczyć choroby podstawowe, takie jak cukrzyca czy niedoczynność tarczycy, które mogą wpływać na motorykę żołądka.
• W przypadku trichobezoarów – rozważyć terapię psychiatryczną, by poradzić sobie z trichotillomanią lub piciem nieodpowiednich rzeczy.

Podsumowując, bezoary to zbita masa niestrawionego materiału w przewodzie pokarmowym, która może powodować poważne komplikacje, takie jak niedrożność czy perforacja. Jego przyczyny obejmują zaburzenia motoryki, operacje żołądka, nawyki żywieniowe i czynniki psychiczne, a leczenie może obejmować rozpuszczanie chemiczne, endoskopię lub chirurgię.

Więcej ciekawych artykułów najdziesz na naszym blogu. Odwiedź nas na IG i TikTok. Potrzebujesz konsultacji? Umów się doo naszych specjalistów: Zadzwoń lub umów się online.